SCENA LUBLIN

Jarosław Cymerman, Grzegorz Kondrasiuk (Zakład Teatrologii UMCS)

Cykl wykładów otwartych „Scena Lublin” poświęcony fascynującej historii lubelskich widowisk publicznych, artystów i spektakli teatralnych. Wykłady ilustrowane unikatowymi archiwalnymi materiałami audiowizualnymi, z udziałem zaproszonych artystów.

Lublin przez wieki położony był w centrum dawnej Rzeczpospolitej, organizującej życie kulturalne, społeczne i polityczne tej części Europy. Przez 700 lat historii miasta rosło lubelskie „autoimaginarium”, archiwum opowieści, obrazów, zdarzeń zapisujących przemiany tożsamości.

Udokumentowana działalność aktorów z zespołu Wojciecha Bogusławskiego w Lublinie miała miejsce niedługo po symbolicznym zainicjowaniu Teatru Narodowego w roku 1765. Już w 1782 roku Lublin znalazł się w elitarnym gronie pierwszych pięciu polskich miast, w których w końcówce XVIII wieku zaczął funkcjonować teatr publiczny: obok Lwowa, Krakowa, Poznania i Wilna. Ale lubelski teatr związany z życiem społecznym miasta (niezwykle intensywnym w królewskim mieście Trybunału Koronnego i wymiany handlowej Polski i Wschodu) ma swoje korzenie we wcześniejszych epokach. Jest zrodzony z żywiołowości i jagiellońskiego rozmachu, pobożnych widowisk, atmosfery święta, ale i dymiącej sarmackiej czupryny czy kpin igrców z Męki Chrystusa przedstawionych na freskach w Kaplicy Świętej Trójcy. Dziedzictwo to zostało później skonfrontowane z tym, co przyniósł miastu wiek XIX i XX – ponurą garnizonowo-gubernialną rzeczywistością, duchem zatęchłej prowincji, zwycięstwem mieszczańskiego gustu, wreszcie – z upiorem PKWN i krótkim okresem „stołeczności” w 1944 roku, a bliżej czasów współczesnych: z koegzystencją scen oficjalnych i działalności prekursorskich, o nieraz światowej renomie, teatrów studenckich i alternatywnych. Nieprzypadkowo o Lublinie wielokrotnie pisano jako o „zagłębiu teatralnym” czy „polskim Edynburgu”. W historii polskiego teatru XX w. swoje miejsce mają dokonania Provisorium, Sceny Plastycznej KUL, OPT „Gardzienice”, Sceny 6, Grupy Chwilowej. W czasach, gdy teatr głównego nurtu bywał często hermetyczny i o zasięgu ograniczonym do obszaru Polski, zespoły alternatywne podróżowały w setki miejsc na całym świecie, transferując (w obie zresztą strony) rozwiązania artystyczne i współtworząc wysoką pozycję polskiej kultury. To wstydliwy paradoks – wielowiekowy dorobek artystów pracujących w Lublinie jest nieopisany w stopniu odwrotnie proporcjonalnym do ich wkładu w całokształt kultury Polski.

„Scena Lublin”

Konformizm/bunt/zmiana

Punktem wyjścia wykładu będzie ukazanie relacji teatru i władzy: z jednej strony traktowania różnego rodzaju widowisk jako narzędzia wpływu na społeczeństwo, z drugiej – prób korzystania z teatru jako medium zdolnego do umieszczania w przestrzeni publicznej tematów niewygodnych dla władzy. Teatr jest zjawiskiem, które, by mogło normalnie funkcjonować, musi być publiczne, a co za tym idzie – wchodzić w różne, często skomplikowane związki z rządzącymi. W takim kontekście ukazane zostaną zarówno momenty, gdy lubelski teatr „zdradzał”, „kolaborował”, jak i gdy podejmował mniej lub bardziej heroiczne próby przeciwstawienia się władzy, a zabiegom tym towarzyszyły rozmaite strategie artystyczne. Będzie zatem mowa o tym, jak dawny teatr w Lublinie omijał lub przeciwnie – przemycał – niewygodne tematy. Jak czczono cara i jego rodzinę na scenie i widowni w XIX wieku, jak Teatr Miejski i Teatr Lubelsko-Wołyński wpisywał się w politykę społeczną i narodowościową II Rzeczpospolitej uprawiając przy tym najczęściej sztukę lekką i przyjemną, jak po 1944 roku lubelskie teatry korzystały i igrały z tradycją „pierwszej sceny Polski Ludowej”, wreszcie o tym, jak lubelscy studenci „odwdzięczyli się” komunistycznej władzy za rzekomy przywilej zdobycia wykształcenia.