Wykład Joanny Krakowskiej oraz promocja słownika „Platform. East European Performing Arts Companion” wydanego przez EEPAP oraz Instytut Sztuki PAN

Słownik EEPAP
Platform. East European Performing Arts Companion
red. Joanna Krakowska

Pomysł na książkę – Platform. East European Performing Arts Companion – narodził się w trakcie długoletniej współpracy teoretyków, krytyków i historyków teatru z krajów Europy Środkowej i Wschodniej, którzy od 2008 roku spotykali się na konferencjach i warsztatach poświęconych problemom teatru po zmianie systemu w krajach postkomunistycznych. A w szczególności temu, jak sztuki performatywne – od strony artystycznej i organizacyjnej – traktują takie kwestie jak rozliczenia z przeszłością i odpowiedzialność za teraźniejszość. Te debaty prowadzone najpierw w Budapeszcie, potem w Krakowie i podejmowane jednocześnie przy okazji rozmaitych spotkań akademickich czy festiwalowych dotyczyły zarówno historii teatru w dyskursie akademickim, jak i narracji historycznej prowadzonej w teatrze; zarówno politycznego uwikłania teatru w przeszłości, jak i jego współczesnych zaangażowań w życie publiczne. Wszystkie te kwestie rozpatrywano na poziomie możliwych uogólnień, jak i z uwzględnieniem lokalnych kontekstów oraz specyfiki danego kraju.

Jak się wydaje, wiele zagadnień historycznych i politycznych, o których mówić można w odniesieniu do teatru, ma w dawnych krajach komunistycznych zbliżony charakter i uwarunkowana jest podobnymi kontekstami. Nie na tyle podobnymi jednak, by bagatelizować różnice i ignorować specyfikę historyczną, polityczną czy narodową poszczególnych krajów regionu. Z tego napięcia między wspólnym doświadczeniem politycznym i kulturowym a różnicami tożsamościowymi, historycznymi, językowymi i mentalnymi, które uniemożliwiają potraktowanie teatru regionu transgranicznie – zrodziła się potrzeba stworzenia słownika pojęć podstawowych, który uchwyciłby i nazwał zarówno te podobieństwa, jak i różnice. Zdaliśmy sobie bowiem sprawę, że pewne terminy mają bardzo różne znaczenie zależne od tego, kto ich używa, gdzie są używane, jakie konteksty i okoliczności wpływają na ich zawartość. Ta obserwacja prowadzić musiała wprost do pomysłu publikacji, która ustanowiłaby wspólną płaszczyznę komunikacji, wyjaśniając kilka podstawowych pojęć i opisując warunki, w jakich te pojęcia funkcjonują w różnych krajach, jaki jest ich historyczny kontekst i dlaczego bywają źródłem nieporozumień.

Taka platforma potrzebna jest zatem po to, by mieć pewność, że kiedy rozmawiamy o teatrze instytucjonalnym, krytycznym, narodowym, niezależnym, awangardowym w kontekście przemian społecznych, transformacji politycznej i gospodarczej, a także o roli teatru w życiu publicznym – mówimy na pewno o tym samym, a przynajmniej rozumiemy, o czym nawzajem mówimy.

Platform. East European Performing Arts Companion ma dwa zasadnicze i jasno zdefiniowane aspekty – historyczny i współczesny – odnoszące się do przeszłości refleksyjnie, a do współczesności krytycznie. Pozwala zarazem postawić zasadnicze pytania: czy okoliczności historyczne uprawniają do przekonania o wspólnocie doświadczenia, które znajduje odbicie w teatrze? czy istnieją prawidłowości wychodzenia z kryzysu ustrojowego i systemowego w krajach regionu, które uprawniałyby do formułowania uogólnień? czy wreszcie istnieje coś takiego jak tożsamość środkowoeuropejska? Szczególnie ważna przy tym wydaje się kwestia refleksji nad sposobem funkcjonowania teatru w rygorach politycznych w czasach komunizmu i pod presją ekonomiczną w kapitalizmie – i towarzyszące temu pytanie o charakter i skutki ograniczeń wynikających z tych uwarunkowań. W jakimś sensie ten projekt jest także propozycją metodologiczną w naukach społecznych – by teatr i sztuki performatywne były używane jako soczewka, przez którą doświadczenie historyczne, uogólnienia systemowe i rozpoznania tożsamościowe mogą być opisywane i analizowane. Wreszcie chodzi także o to, by o teatrach i ich sytuacji w krajach Europy Środkowej i Wschodniej czegoś się po prostu dowiedzieć – konkretnie, merytorycznie i nie zdawkowo.
Joanna Krakowska, fragment Wstępu
do Platform. East European Performing Arts Companion

Joanna Krakowska – adiunkt w Instytucie Sztuki PAN, wice-naczelna miesięcznika „Dialog”, współwłaścicielka Oficyny Wydawniczej Errata. Zajmuje się historią teatru współczesnego, teatrem i dramatem politycznym oraz przemianami społeczno-obyczajowymi znajdującymi odbicie w sztuce współczesnej. Jest m.in. autorką monografii „Mikołajska. Teatr i PRL”, współautorką (z Krystyną Duniec) książek: „Soc i sex. Diagnozy teatralne i nieteatralne” (nagrodzonej w konkursie Fundacji Kultury) i „Soc, sex i historia” (2014) oraz współredaktorką amerykańskiej antologii polskiego dramatu „(A)pollonia. Twenty-First Century Polish Drama and Texts for the Stage”. W Instytucie Teatralnym w Warszawie prowadziła dwa multimedialne projekty zbiorowe, których celem jest opowiedzenie na nowo historii polskiego teatru: „Teatr Publiczny. Przedstawienia” oraz „HyPaTia” – przywracający kobietom teatru w Polsce należne im miejsce w historii.

EEPAP (East European Performing Arts Platform) – project na rzecz rozwoju współczesnych sztuk performatywnych w Środkowej i Wschodniej Europie. Podstawowym celem EEPAP jest umożliwianie i wzmacnianie międzynarodowej wymiany europejskich artystów, kuratorów, badaczy i producentów teatru i tańca oraz rozwijanie programów edukacyjnych w ścisłym powiązaniu ze współczesnym kontekstem politycznym, społecznym i ekonomicznym. EEPAP skupia swoją działalność na 18 krajach: Armenii, Azerbejdżanie, Białorusi, Bośni i Hercegowinie, Bułgarii, Chorwacji, Czechach, Gruzji, Kosowie, Macedonii, Mołdawii, Polsce, Rumunii, Serbii, Słowacji, Ukrainie i Węgrzech. Projekt został zainicjowany w 2011 roku przez Instytut Adama Mickiewicza w Warszawie. od 2012 roku prowadzony jest przez Centrum Kultury w Lublinie dzięki wsparciu IAM oraz Miasta Lublin.